Ҳозирги ривожланиш суръатида гендер тенглигига эришиш учун тахминан уч юз йил керак бўлиши мумкин. Бу фикрлар Барқарор ривожланиш мақсадларидан бири бўйича шарҳ муаллифлари томонидан айтилган. Улар аёллар ва қизлар ҳуқуқларини илгари суриш масаласи суст экани ҳақида хабар беришади.
Бу пасайишнинг кўплаб сабаблари бор: Covid-19 пандемияси ва унинг оқибатлари, қуролли можаролар, иқлим ўзгариши, аёллар ҳуқуқлари, жумладан жинсий ва репродуктив саломатлик ҳуқуқларининг тан олинмаслиги – улардан баъзилари холос.
БМТ Аёллар ташкилоти ва БМТнинг Иқтисодий ва ижтимоий ишлар департаменти қўшма ҳисоботини тақдим этди, унда 2030 йилга келиб, режалаштирилганидек, гендер тенглиги ва барча аёллар ва қизларнинг ҳуқуқларини кенгайтиришни билдирувчи режанинг бешинчи босқичига эришиш имконсиз.
Тутиб бўлмайдиган мақсад
Ҳисобот муаллифларининг ҳисоб-китобларига кўра, ҳуқуқий ҳимоядаги камчиликларни бартараф этиш ва камситувчи қонунларни бекор қилиш учун 286 йилгача вақт керак бўлади. Аёлларга давлат ва бизнесдаги раҳбарлик лавозимларида эркаклар билан тенг вакил бўлишлари учун 140 йил керак бўлади. Ҳозирги ривожланиш суръатида эса миллий парламентларда тенг вакилликка эришиш учун камида 40 йил керак бўлади. 2030 йилга бориб ёш турмуш қуриш амалиётига барҳам бериш учун эса 17 баробар тезроқ ҳаракат қилишимиз керак.
БМТ Аёллар ташкилоти ижрочи директори Сэма Бакчус мавжуд вазият ҳақида шундай деди:
“Бу аёллар ҳуқуқлари ва гендер тенглиги учун бурилиш нуқтасидир, чунки биз 2030 йилнинг ўртасига яқинлашамиз. Тараққиётни тиклаш ва тезлаштириш учун аёллар ва қизларнинг ҳуқуқларини яхшилашга сармоя киритиш учун ҳозир бирлашишимиз зарур. Маълумотлар глобал инқирозлар сабаб – даромад, хавфсизлик, таълим ва соғлиқни сақлаш соҳасида инкор этиб бўлмайдиган муваффақиятсизликни кўрсатади. Ушбу тенденцияни қайтариш учун қанча вақт керак бўлса, бу барчамизга шунчалик қимматга тушади".
Муаммонинг иқтисодий илдизлари
Жаҳон иқтисодиётининг ҳозирги аҳволи кўнгилдагидек эмас: 2022 йил охирига келиб, 383 миллионга яқин аёл ва қизлар ўта қашшоқликда яшайди. Агар бу тенденция давом этса, дунёдаги гендер камбағал минтақаларидан бири - Саҳрои Кабирдан жануби-ғарбий Африкага қадар ҳудудларда 2030 йилга бориб ҳозиргидан кўра кўпроқ аёллар ва қизлар қашшоқликда яшайди.
Хотин-қизлар уй ишларидан ташқари болалар ва қарияларга ҳам ғамхўрлик қилишади. Пандемия даврида бу юк сезиларли даражада ошди, мактаб ва мактабгача таълим муассасаларининг ёпилиши сабабли 2020 йилда жами 672 миллиард соат қўшимча ҳақ тўланмаган болалар парвариши талаб этилади.
Шунингдек, 2020 йилда аёллар пандемия туфайли 800 миллиард долларга яқин даромадларини йўқотдилар ва кейинги тикланишига қарамай, 2022 йилда уларнинг меҳнат бозорларидаги улуши пандемиядан олдингига нисбатан паст бўлиши прогноз қилинмоқда (2019 йилдаги 51,8 фоизга нисбатан 50,8 фоиз).
Дунё Иккинчи жаҳон урушидан бери энг кўп қуролли тўқнашувларни бошдан кечирмоқда. Ҳар қачонгидан ҳам кўпроқ аёллар ва қизлар мажбуран кўчирилди, 2021 йил охирига келиб 44 миллионга яқин аёл ва қизлар ўз уйларини ташлаб кетишга мажбур бўлди.
Келажакни ўзгартириш учун ҳуқуқий тизимларни такомиллаштириш
“Глобал зарбалардан дунёдаги энг заиф аҳоли, хусусан, аёллар ва қизлар энг кўп зарар кўрди. Гендер тенглиги барча Барқарор ривожланиш мақсадларига эришиш учун асосдир”, - деди БМТ Бош котиби ёрдамчиси Мария Франческа Спатолисано.
БМТ расмийлариниг қайд этишича, аёлларга нисбатан зўравонликни тақиқламайдиган, аёлларнинг никоҳ ва оиладаги ҳуқуқларини ҳимоя қилмайдиган, уларга тенг маош ва нафақалар бермайдиган, ишда, мулкка эгалик қилишда уларнинг тенг ҳуқуқларини кафолатламайдиган ҳуқуқий тизимларни ўзгартириш зарур. Агар ҳозирда ўзгаришлар амалга оширилмаса, кўплаб авлодлар ана шундай ҳуқуқий тизимлар остида яшайди.Таълим муваффақиятнинг муҳим омилидир
БМТ ҳисоботи муаллифларига кўра, қизнинг мактабда ўтказган ҳар бир қўшимча йили унинг катталардек муносиб иш топиш имкониятини сезиларли даражада оширади.
БМТ Бош Ассамблеяси доирасида бўлиб ўтадиган Таълимни ўзгартириш бўйича саммит арафасида маъруза муаллифлари қизларнинг умумий таълим олиши вазиятни яхшилашга муҳим ҳисса бўлишини таъкидламоқда. Ҳисоб-китобларга кўра, мактабда ўқишнинг ҳар бир қўшимча йили қизнинг катталар даромадини 20 фоизгача ошириши мумкин. Бу қашшоқликни камайтиришга, оналар саломатлигини яхшилашга, болалар ўлимини камайтиришга, ОИВ инфекциясининг олдини олишга ва аёлларга нисбатан зўравонликни камайтиришга ёрдам беради.
БМТ гендер тенглигини таъминлаш учун халқаро ҳамкорликни фаоллаштиришга, шу жумладан глобал ва миллий даражада молиялаштиришни кўпайтиришга чақиради.
