(1-қисм 2-қисм 3-қисм 4-қисм 5-қисм 6-қисм 7-қисм 8-қисм 9-қисм 10-қисм 11-қисм 12-қисм 13-қисм 14-қисм 15-қисм 16-қисм 17-қисм 18-қисм 19-қисм 20-қисм 21-қисм 22-қисм 23-қисм 24-қисм 25-қисм 26-қисм 27-қисм 28-қисм 29-қисм 30-қисм 31-қисм 32-қисм 33-қисм)
Мутолаа
Аёлларни аёллар ҳам эзади
...Бу Маликка жуда ёқди:
– Арслон янгам, жоҳилларнинг хурофотларини ер билан яксон қилибди!
Кейин Алига қаради:
– Бу нима? Яна йиғлаяпсанми? Йиғла-йиғла! Тўғриси, йиғлашга лойиқсан. Кўзёшингни кўрмаганимда, одамлигингдан шубҳаланган бўлардим.
Али ҳеч нарса демай, қўли билан давом эт, ишорасини қилди.
– Шундоғам давом этамиз. Қара, янгам кичик сарлавҳа сифатида “Телба шамол” деб ёзибди. Зукко аёл. Сенинг кимлигингни англаганга ўхшайди, назаримда. Шунинг учун “Буюртма номус бўлмайди”, дейди. Шу онда бир латифани эсладим, айтиб берайми?
Али хомуш пичирлади:
– Ҳозир латифа айтадиган пайтми?
Малик Алини озгина чалғитмоқчи эди:
– Айни пайти. Ишон, латифа жуда маъноли.
Али истамайгина жавоб берди:
– Айт, айт, ичингда қолиб кетмасин.
– Алилик қилма. Сен учун айтяпман буни. “Истиқлол” шоҳкўчасида сайр қилиб юрган Тамал билан дўстининг олдига иккита сайёҳ келибди. Биттаси инглиз тилида сўрабди: “Инглиз тилини биласанми?” Тамал “Йўқ”, деган маънода бошини чайқабди. Бу сафар сайёҳ немис тилида сўрабди: “Унда немис тилини биласанми?” Тамал яна бошини чайқабди. “Французчани-чи?” “Йўқ”. “Италянча?” “Йўқ”. “Арабчани-чи?” “Йўқ”. Сайёҳ бирор маълумот ололмаслигини англагач, “Good by!” деб у ердан кетибди. Тамалнинг шериги хафа бўлиб, дебди: “Бошимизга келган ишни қара! Бир ажнабийнинг олдида шарманда бўлдик. Мен инглизча ўрганишга киришаман”. Тамал дўстининг кўнглини кўтарибди: “Олти-еттита тилни билган бу сайёҳ нима демоқчилигини менга билдиролмади. Сен нега хафа бўласан?”
Латифани тинглаган Али ноилож кулишга уринди ва баланд овозда бақирди:
– Кундаликни ўқишни давом эттир! Қўй инглизчани-ю, французчани!
Малик дарров ўзига келиб, дўстининг талабига ҳурмат билан жавоб берди:
– Яхши-яхши. Ўқияпман.
“Телба шамол
Бугун Алининг сўзлари сабабли яна паришон бўлдим. Телба шамол каби эдим. Қайси томонга эсишим маълум эмасди. Ўзлигим вайрон бўлганди. Фақат, мувозанатимни йўқотмаслигим керак. Мени тўғриликка олиб борадиган арқонга маҳкам ёпишишим шарт.
Бугун “Аёл ҳуқуқлари” номли давра суҳбатига борганимда менинг ярмим у ерда йўқ эди. Хароб ҳолдайдим. Оҳ, бу эркаклар! Аёлларни тушунолсалар эди... Эри ташлаб кетган аёл қанчалар азоб чекишини билсалар, дунё гўзал бўларди.
Ҳамма даврада ўз жойини эгаллаганди. Ёнимда ўтирган аёл феминист хоним экан. Тавба, у нималар демади! Гўё ҳамма эркаклар пасткаш экан. Эркакнинг номуссизлиги аёлга иффатсиз бўлиш ҳуқуқини бериши керак, дегандек даҳшатли таклифлар билдирди. Дарров хаёлимга бир китобда ўқиганим “Буюртма номус бўлмайди” деган жумла келди.
Оиланинг муқаддаслигини менсимайдиган ўша хотиннинг фикрича, аёл ким билан бўлишни хоҳласа, у билан бирга бўлиши мумкин эмиш. Нутқида заррача ўлчов йўқ эди. У учун гўё барча аёллар фаришта, барча эркаклар эса шайтон. Йўқ! Мен ёпинган аёлларни назарда тутмаяпман. Ўша феминистга кўра, ўранган аёл ё жоҳил ёки фундаменталист эди. Улар бу сўзни бизни камситиш маъносида ишлатишини билганим учун мен ҳам тез-тез “Атеистлар бизни фундаменталистлар дейишади”, дедим.
Сўзлаш навбати менга келганда, бутун эътиқодим билан гапира бошладим. Бу менинг иккинчи давра суҳбатим эди. Худога шукр, Алининг хатоси боис ҳамма эркакларни айбламадим. Қисқача киришдан сўнг давом этдим:
“Ҳуқуқларимиз нималигини билиб олганимиздан кейин муаммо тугайди деб ўйлаймиз. Бу нотўғри тушунча. Биз аёллар ўз ҳақларимиз нималардан иборат эканини билганимиздан кейин, атрофимиздагиларнинг ҳуқуқлари нималардан иборат эканини ҳам ўрганишимиз керак. Бошқаларнинг ҳақларини адо қилмаган киши ўз ҳақини ололмайди, олган тақдирда ҳам, ундан хотиржамлик билан фойдаланолмайди...
Тинимсиз эркаклар устидан шикоят қилинди. Хўш, бу эркакларни ким тарбиялаган? Айримларидан ташқари, уларнинг ҳаммаси аёлларнинг қўлида улғаймайдими? Сизлардан сўрайман, эркакларни аёллар тарбияламайдими? Агар шундай бўлса, аслида ҳам шундай, бу ерда аёллар эътиборидан четда қолган бир нарса бор. Демак, таълим ва тарбиянинг етишмаслиги аёлни бошқа, эркакни бошқа хатоларга ундайди. Эркакка аёлнинг ҳақ-ҳуқуқларини энг яхши ўргатувчи яна аёл, яъни она бўлиши керак. Опа, хола, амма, қўшни бўлиши керак. Албатта, ота, ака, амаки, тоға бўлиши керак. Бу ҳодиса ижтимоий яра бўлиб, қорасонга айланиш арафасида. Бунинг ечимини биргаликда топишимиз зарур. Ечим Исломдан, амалга ошириш биздан. Бу мавзуга қисқача тўхталиб ўтгач, бироз аввал сўзлаган давра суҳбати иштирокчисининг айтганларига жавоб бўла оладиган масалаларга ўтсам. Умид қиламанки, ҳамма феминистлар ҳам бу аёлдек эмас. Акс ҳолда, бу барча феминистлар иффатсиз эканини англатган бўларди; бу эса инсоният учун фалокатдир. Зеро, мен бу аёлдек фикрламайдиган, ҳаромда эркаклар билан тенг бўлишни истамайдиган феминистларни ҳам биламан. Иштирокчимиз “Сизни алдаган эрингизни сиз ҳам алданг”, деган тавсияларни берди. У шундай қилади, чунки бу дўстимиз учун эр яхши кунларида сиғиниладиган худо ўрнидадир ва ёмон кунларида тошбўрон қилинган шайтондан фарқ қилмайди. Яхши кунида ҳам, ёмон кунида ҳам маълум ўлчови бўлмагани учун бу аёл ғалати сўзларни айтиши мумкин. Бу дугонамнинг фикрича, аёлнинг иффати эркак учун мавжуд. Бироқ бизда бундай эмас. Эркак хоҳ номусли бўлсин, хоҳ номуссиз, биз ўз ор-номусимиздан воз кечмаймиз, уни сақлаймиз. Буни бизга динимиз буюрган ва уни руҳимизга, қалбимизга нақш қилганмиз. Орамизда исломий иффат ва ор-номус тушунчасини ҳалиям ўзига сингдиролмаганлар бўлиши мумкин. Лекин ичимиздан чиқадиган фаҳш тарафдорлари мингтадан биттадир. Бошқалар учун номусли бўлиб қоладиганлар учун бу кўрсаткич тўққиз юз тўқсон тўққизни ташкил қилади. Муслима аёл эри учун эмас, мусулмон бўлгани учун иффатлидир. Ўзи учун ҳаёлидир. Буюртма номус бўлмайди. Яъни бошқача қилиб айтадиган бўлсак, бировнинг нияти учун узоқ вақт номусли бўлиб юриш мумкин эмас. Шу сўзимнинг тагига чизинг. Ҳар бир номусли эркак ёки аёл мусулмон эмас, лекин ҳар бир ҳақиқий мусулмон номуслидир. Чунки Ислом дини инсонга имон билан бирга иффатни ҳам беради. Агар бир иффатсизлик қилиб, яна айни нопокликда давом этаётган бўлса, у балки мўминдир, лекин мусулмон эмас. Мусулмон бирор хато қилса, дарҳол нотўғри йўлдан қайтади, тавба қилади.
Айтмоқчи бўлган асосий гапимга келсак... Баъзи аёллар аёлларнинг эркаклар томонидан эзилишини даъво қилишади. Аммо бу аёлларнинг кўпчилиги ўзлари ёқтирган одам билан бўлишлари мумкинлигини осонгина айтишади. Аёл сал олдин “Кимни хоҳласам, у билан бўламан”, деди. Лекин ўша эркакларнинг хотини борми ёки йўқми, уларга фарқи йўқ. Гапим унга тегишли, гўёки шундай деётган аёллар ҳам аёл ҳуқуқларини ҳимоя қилишмоқда. Кимни алдашяпти?
Мен айтаманки, бир аёлга ҳеч ким эри билан бирга бўлган аёлчалик зулм қила олмайди. Турмуш қурган эркакка жозибадор кўриниш ўша эркакнинг хотинини эзишдир. У аёлга бундан ортиқ ёмонлик қилиб бўлмайди. Кўчада беҳаё кўринадиган аёл бошқа ҳамжинсига зулм қилмоқда. Бошлиғимиз Ҳабиба хоним айтганидек, бировнинг хотинига кўз тиккан эркак бошқа эркакка, бировнинг эрига кўз тиккан аёл эса бошқа аёлга зулм қилган бўлади. Баъзи аёллар аёлларга зулм қилишда эркаклардан кўра устароқ. Шунинг учун аёллар ҳам аёлларни эзади, деймиз. Бузилган оилаларнинг, йиғлаётган аёлларнинг аксарияти устида бошқа бир аёлнинг тирноқлари бор, бошқа бир аёл бор. Шунинг учун биз аёлларга зулм қиладиган аёлларга озгина эътибор қаратишимиз керак. Буни ўйлайдиган виждони бўлган ҳеч бир аёл бошқа аёлни йиғлатмаслиги керак. Худди шу нарса эркакларга ҳам тегишли. Бунинг учун қизларимизни, аёлларимизни, халқимизни тарбиялашимиз керак. Бу йўналишга бир оз эътибор қаратишимиз лозим. Ўз атрофимда тадқиқот ўтказиб, кўрдимки, аёлларни йиғлатадиганлар виждонсиз эркаклар ҳамда виждонсиз аёллардир. Номусли аёл бошқа эркакни йўлдан урмайди. Ўзини севиб қолгандек кўрсатмайди, севиб қолган бўлса, ҳеч қачон билдирмайди.
Бир чорасини топиб, ўша севгидан ёки севги деб ўйлаган васвасадан халос бўлади. Ўзини бахтли қилиш эвазига бошқа аёлни йиғлатмайди. Буларнинг барчаси учун аёлларимиз огоҳлантирилиши ва бошқа аёлларни тушунишга йўналтирилиши керак. Яъни, бир эркакка эга бўлишни хоҳлаганида, унинг никоҳидаги аёлини, бир аёлга эга бўлишни истаган эркак эса унинг эрини ўйласин. Албатта, оилали эркакка иккинчи хотин бўлганларнинг ҳаммаси ҳам виждонсиз эмас. Баъзан шароит шуни тақозо этгани учун шариат рухсат берган. Эътибор беринг, фақатгина рухсат берган, буюрмаган. Агар ана шу иккинчи хотин бўлиб турмуш қураётганларнинг ичида бу ҳақиқатларни олдинроқ эшитганлари бўлса эди, эҳтимол кўплари бу ишга журъат этишмасди. Келинг, биз ҳозир бундан кейинни, келажакни гаплашайлик”.
Нутқимни ўринларидан туриб олқишлашди. Ўзим ҳам ўзимни ичимдан олқишладим. Золим Али туфайли ҳамма эркакларни айбламаганим ва адолатдан айрилмаганим учун.
Нега буларни ёзяпман?
Тушундим, бу соатда дардимни айтадиган дўстим йўқлиги учун. Ва бу кеча менинг бу уйдаги охирги кечам бўлгани учун”.
* * *
Амина Шенликўғли
(давоми бор)
